سخن نخست

سخن سردبیر

نویسنده

استاد دانشگاه تهران

چکیده

تهیه نقشه‌ها به عنوان بخشی از اسناد شناخت بشر از محیط زیست و پتانسیل‌های آن در تاریخ علم سابقه‌ای طولانی دارد و اولین مستند موجود و در دسترس آن سیمای جهان قدیم منسوب به بطلمیوس است که در سال‌های 150 میلادی تهیه شده و بدیهی است که آخرینی بر آن متصور نیست چه انبوهی از اطلس‌ها و نقشه‌ها با موضوعاتی متنوع با استناد به داده‌های فراوان موجود و تکنیک‌های پیشرفته تجزیه، تحلیل و ترسیم هر روز در حال زایش و باززایش‌اند.
اطلس‌ها طیف وسیعی از شاخص‌ها و وضعیت‌ها را دربر می‌گیرند ولی آنچه در این سخن کوتاه مورد نظر نگارنده است نقشه‌هایی است که دانستنی‌ها و پارامترهای لازم و پایه در زمینه هواشناسی کشاورزی کشور یعنی آب، خاک، هوا و گیاه را در اختیار می‌گذارند و همه را تحت عنوان "ترسیم پتانسیل اقلیم کشاورزی ایران" می‌توان خلاصه کرد وهدف این سخن نیز ارزیابی وضع موجود و واگویی سیر کوشش‌های آینده سازمان‌های ذیربط و پژوهشگران این عرصه است.
تشکیل پژوهشگاه‌های علم و فناوری اطلاعات و گسترش پایگاه‌های بایگانی مقالات و محصولات پژوهشی، هم‌زمان با گسترش فرهنگ رقومی‌سازی در سال‌های اخیر، امکان کندوکاو در موجودی نقشه‌های پایه اقلیم‌شناسی کشاورزی ایران را فراهم می‌سازد.
یک بررسی مقدماتی نشان می‌دهد که کوشش‌های مثبت و ارزنده‌ای به انجام رسیده است ولی هنوز راه‌های نرفته‌ای در پیش است و تدوین و طراحی یک نقشه راه دقیق و حمایت شده از طرف سازمان‌های ذیربط ضرورت دارد.
در بحث حاضر، اطلس اقلیمی ایران که به همت و نظارت روانشاد دکتر محمد حسن گنجی از انتشارات مشترک دانشگاه تهران و سازمان هواشناسی کشور در سال 1347 نشر یافته و در گروه انتشارات "اطلس‌ها- هواشناسی کشاورزی" دسته‌بندی شده است، جزو اولین‌ها به شمار می‌آید. این اطلس به رغم محدودیت‌های زمانی و مکانی داده‌ها و ایستگاه‌های هواشناسی در زمان تولید، هنوز هم قابلیت استنادی خود را حفظ کرده و از حیث تنوع پارامترها، شکل ظاهری و قالب ارائه‌اش اثری برجسته و تحسین برانگیز محسوب می‌گردد.
نقشه‌های تهیه شده در زمینه‌های مرتبط با هواشناسی کشاورزی ایران از نظر مقیاس، موضوع، قابلیت کاربرد و نحوه ارائه بسیار متنوع و با اهداف گوناگون تهیه شده‌اند. مقیاس نقشه‌ها از یک میلیونیم و تا قطع وزیری و موضوع آن‌ها از پارامترهای انتزاعی نظیر هم‌بارش و هم‌دما تا موضوعات تحلیلی نظیر نیاز آبی گیاهان، ریسک سرمازدگی محصولات، را در بر می‌گیرد. مستندات نقشه‌ها به خصوص در سال‌های اخیر از داده‌های پس‌پردازش شده و پردازش شده جهانی تا داده‌های ایستگاه‌های محلی، متفاوت است. در بین تولیدات نقشه‌های هواشناسی کشاورزی موارد بسیار کم‌شماری که بازخوانی اطلاعات آن‌ها رقومی (دیجیتالیزه) شده باشد نیز دیده می‌شود که نمونه آن دربرخی مقالات گذشته نشریه حاضر قابل بازیابی است
پراکندگی مطالعات و تولیدات پژوهش در زمینه مورد بحث این اندیشه را تقویت می‌کند که زمان آن رسیده است که همه امکانات در دسترس، برای تولید "اطلس پتانسیل‌های اقلیمی کشاورزی ایران" بسیج گردد تا هم تناقضات موجود بین نقشه‌ها به حداقل برسد و هم صحت نقشه‌ها از پشتوانه علمی مستحکم‌تری برخوردار شود. در حال حاضر امکانات تولید و تنظیم اطلاعات در زمینه مورد بحث بسیار زیادتر از پیش است و بدون ارائه رقم و عدد، به طور ملموس دیده می‌شود که: 1) شبکه ایستگاه‌های سازمان هواشناسی کشور و وزارت نیرو متراکم‌تر و به استانداردهای علمی نزدیک‌تر، 2) فرآیند داده‌پردازی به شکرانه کامپیوترهای موجود در پایگاه‌های پردازش داده‌ها امکان‌پذیر‌تر و ساده‌تر، 3) فناوری ترسیم نقشه‌ها علمی‌تر و دقیق‌تر و از همه مهم‌تر دسترسی به نیروی انسانی متخصص در مساله مورد بحث امکان‌پذیر‌تر شده‌اند و در مجموع توانایی زیادی برای تهیه اطلس اقلیمی کشاورزی ایران به وجود آمده است.
آنچه باید به آن برسیم تهیه نقشه‌هایی است که به صورت سخت‌افزاری سیمای کلی و به صورت نرم‌افزاری (دیجیتالی) سیمای خرد مقیاس را با دقت مکانی و زمانی قابل قبول ارایه دهد. دسترسی‌ سریع برای پژوهشگران و سیاست‌گزاران هواشناسی کشاورزی را امکان‌پذیر سازد و از پشتوانه علمی مستحکم و تأیید شده‌ای به عنوان "سند ملی اقلیم کشاورزی ایران" برخوردار باشد.
کوتاه سخن، اندیشه تهیه اطلس اقلیمی کشاورزی ایران فضایی بکر و پر از موضوعات کار نشده و ضروری در اختیار پژوهشگران می‌گذارد که در آن سر‌فصل‌های متعددی همانند پارامترهای انتزاعی اقلیمی، شاخص‌های ترکیبی هواشناسی کشاورزی، نقشه‌های ریسک پدیده‌های زیان‌بخش جوی با هدف بیمه محصولات، تقویم عملیات زراعی محصولات مختلف و بسیاری دیگر می تواند با نگاه کاربردی مورد تجزیه و تحلیل قرار گیرد. تهیه این اطلس‌ها نیاز‌مند یک اراده اجرایی است که درآن سازمان هواشناسی کشور، وزارت نیرو و بخش تحقیقات وزارت جهاد کشاورزی در قالب یک برنامه هماهنگ شده مشترکاً به آن بپردازند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Preface

نویسنده [English]

  • A. Khalili
Professor, University of Tehran
چکیده [English]

--

کلیدواژه‌ها [English]

  • Agricultural Meteorology