بررسی تأثیرات خشکسالی‌های هواشناسی بر عملکرد دو محصول گندم و جو دیم (مطالعه موردی: استان خراسان رضوی)

نویسندگان

1 دانشجوی کارشناس ارشد هواشناسی کشاورزی، دانشگاه سمنان

2 استادیار گروه مدیریت مناطق بیابانی، دانشکده کویر شناسی، دانشگاه سمنان

3 دانشیار گروه بیابان‌زدایی، دانشکده کویر شناسی، دانشگاه سمنان

چکیده

پدیده خشکسالی صدمات قابل ملاحظه‌ای به بخش کشاورزی به خصوص عملکرد غلات دیم وارد می‌سازد. در این ‎پژوهش ‎تأثیر عوامل هواشناختی خشکسالی در غالب نمایه‌های خشکسالی هواشناسی بر عملکرد ‏گندم و جو دیم ‎و همزمانی آن‌ها ‎ارزیابی شد. داده‌های 19 ساله (1391-1373) ایستگاه‌های هواشناسی استان خراسان رضوی شامل بارندگی، دما، ساعت آفتابی، تبخیر و رطوبت نسبی تهیه و پردازش‌های لازم صورت گرفت.‏‎ ‎نمایه‌های‎ ‎استاندارد‎ ‎بارش، بارش‎ ‎استاندارد شده‏، درصد‎ ‎از‎ ‎نرمال و ‏نمایه دهک محاسبه شدند. همچنین عملکرد گندم و جو در سال‌های مذکور ‏گردآوری و روابط آماری بین عملکرد و نمایه‌های خشکسالی به کمک آزمون‌های همبستگی و رگرسیون تحلیل گردید. نتایج نشان داد در سال زراعی 79-78، در ایستگاه‌های‎ ‎مشهد، سرخس، سبزوار، گناباد، کاشمر، ‏نیشابور، گلمکان، کمترین مقدار بارندگی ثبت شده و به دنبال آن خشکسالی هواشناسی خیلی شدید و شدید اتفاق ‏افتاده است. کمترین عملکرد گندم و جو دیم در طول دوره مطالعاتی، با انطباق زمانی کامل، در همان سال 79-78 ثبت شده است. در سال زراعی 87-86 در ایستگاه‌های تربت‌جام، قوچان، تربت‌حیدریه، ‏کمترین مقدار بارندگی و به دنبال آن خشکسالی خیلی شدید و شدید اتفاق افتاده است ولی انطباق با عملکرد گندم و ‏جو دیم نداشت. ‏بر اساس‎ ‎همبستگی‎ ‎بین‎ ‎عملکرد‎ ‎گندم‎ ‎و جو دیم و‎ ‎پارامترهای‎ ‎هواشناسی‎ نقش ‏بارندگی و رطوبت نسبی از سایر عوامل بیشتر بود.‎روابط‎ ‎رگرسیونی‎‎ ‎متغیرهای‎ اقلیمی با‎ ‎عملکرد گندم و جو دیم ‎در اغلب موارد معنی‌دار بود‎. نتایج نشانگر انطباق نسبی خشکسالی کشاورزی با نمایه های خشکسالی هواشناسی بود ولی این انطباق در مناطق با بارش کم، ناچیز بوده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Assessing the impacts of meteorological drought on yield of rainfed wheat and barley (Case study: Khorasan Razavi province)

نویسندگان [English]

  • M. Araste 1
  • H. Kaboli 2
  • M. Yazdani 3
چکیده [English]

The drought causes severe damages to agricultural sector especially rainfed crops production. In this study, the impacts of meteorological drought, in terms of some common indices, on rainfed wheat and barley were assessed. 19 years (1995-2013) weather data including rainfall, temperature, sundial, evaporation and relative humidity of meteorological stations in Khorasan Razavi province, north east of Iran, were collected and examined. Several drought indices namely, The Standardized Z index, Standardized Precipitation Index, Percentage of normal and Deciles were worked out. The statistical relation of both crops’ yield with meteorological data was determined. During the cropping year 2000-2001, Mashhad, Sarakhs, Sabzevar, Gonabad, Kashmar, Nishapur and Golmakan stations, had the lowest amount of rainfall which led to severe and extreme drought. The minimum amount of the crops yield was recorded at the same year. For the rest of stations, i.e. Torbatjam, Ghoochan and Torbat Heydarieh stations, the driest year was 2007-2008 followed by an intense to extreme drought but the lowest yield was not observed in the same year. The most significant variables affecting the yield were found to be rainfall and relative humidity. The relations between yield and meteorological variables were significant in most of the cases. In general, the agricultural and meteorological droughts occurred almost simultaneously, except for the regions with very low rainfall.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Rainfall
  • Drought
  • Rainfed cropping
  • Khorasan province